دوران پس از بارداری یا نفاس

واژه نفاس در لغت به معنای ” پس از آوردن” است که در پزشکی اصطلاحا به دوره زمانی اطلاق میشود که تغییرات ایجاد شده به جهت بارداری و زایمان در بدن مادر از میان رفته و بدن به حالت قبل برمیگردد. این دوره زمانی عمدتا بین 4 تا 5 هفته طول میکشد. این بازگشت که بلافاصله پس از زایمان آغاز میشود ، چندین عضو و ارگان را به شرح زیر شامل میگردد و حاصل آن تغییرات در این اعضا و بهبود فیزیکی بدن است:

بلافاصله پس از زایمان ، خروجی واژن به تدریج شروع به کوچک شدن کرده و جمع میشود تا به حالت پیش از حاملگی برگردد.
وزن رحم که در حالت عادی 100 گرم است پس از زایمان به حدود 1000 گرم افزایش مییابد این اضافه وزن، پس از زایمان کم کم از میان میرود و رحم شروع به کوچک شدن میکند. یک هفته پس از زایمان وزن رحم به 500 گرم و در هفته بعد به 300 گرم میرسد. با گذشت چهار هفته رحم به وضعیت عادی ( حدود 100 گرم) بازمیگردد. البته بعد هر زایمان طبیعی موفق، رحم اندکی بزرگتر از قبل از حاملگی باقی خواهد ماند.
در دوره بازگشت رحم به حالت طبیعی، علائم خاصی در زنان دیده میشود. به عنوان مثال رحم دچار انقباضاتی میشود که منجر به دردهای پس از زایمان میگردد. هر چه تعداد حاملگیها بیشتر باشد این دردها نیز شدیدتر خواهند بود و به هنگام شیر خوردن نوزاد با آزاد شدن هورمون اکسی توسین، درد شدیدتر میشود. معمولا پس از گذشت سه روز از شدت این دردها کاسته میشود. دردهای شدید و مداوم فقط در زنانی که دچار عفونت پس از زایمان شدهاند دیده میشود.
در روزهای نخست پس از زایمان شاهد ترشحات واژینالی هستیم که گاه با کمی خونریزی نیز همراه است. این ترشحات معمولا بین 24 تا 36 روز ادامه مییابند.
جمع شدن محل جفت تا 6 هفته طول میکشد و گاه به دلیل عفونت یا باقی ماندن تکهای از جفت، این جمع شدگی صورت نپذیرفته و منجر به ترشحات زیاد و یا خونریزی شدید میشود. در این دوره چنانچه عفونتی مشاهده شود استفاده از آنتی بیوتیک الزامی است و چنانچه درد و خونریزی ناشی از به جا ماندن تکهای از جفت در رحم باشد باید نسبت به بیرون کشیدن آن به وسیله ساکشن اقدام نمود. این کار به دلیل وجود احتمال پارگی رحم باید توسط پزشک یا فردی با تجربه صورت گیرد.
در دوره پس از زایمان ، گاه عدم توانایی در دفع ادرار، عدم تخلیه کامل و یا باقی ماندن ادرار در مثانه مشاهده میشود، بویژه در زایمانهایی که با روش بیدردی انجام گرفته باشند. بی اختیاری ادراری در این دوره دیده نمیشود چون در صورت بروز مشکل اثرات آن تنها پی از گذشت چند سال بروز میکند.
به دلیل جا دادن و حمل رحم سنگین طی ماههای بارداری توسط جداره شکم، معمولا پس از زایمان جداره شکم شل و نرم میشود. اگر این افتادگی به صورت غیر طبیعی و یا به اصطلاح ، پاندولی و آویزان باشد میتوان از یک کمربند معمولی استفاده کرد. در این وضعیت برای بازگشت جداره شکم به حال طبیعی، چند هفته زمان لازم است. ورزش نیز در این زمینه به بهبود کمک میکند. ورزش را میتوان در هر زمانی پس از زایمان طبیعی آغاز کرد لیکن در زایمان به شیوه سزارین ، برای شروع ورزش باید 5 هفته صبر کرده و سپس اقدام به انجام آن نمود.
تغییرات ضربان قلب معمولا تا 10 روز پس از زایمان از میان رفته و تپش قلب به حالت عادی باز میگردد.
در حاملگی نرمال افزایش سطح سدیم و ورم در بانوان باردار مشاهده میگردد. لذا افزایش ادرار پس از زایمان در واقع به معنای رفع این ورم و برگشت به پروسه نرمال بوده و طبیعی است.

مراقبت های پس از زایمان

کاهش وزن افزایش یافته در دوران بارداری تا حدود 7 و 8 کیلو پس از زایمان اتفاق میافتد. از این مقدار 2 تا 3 کیلو در روزهای اول و به دلیل افزایش میزان ادرار بوده، 5 تا 6 کیلو هم ناشی از زایمان است. تغذیه مناسب و ورزش نیز به کاهش وزن کمک میکنند.
پس از زایمان پستان شروع به ترشح مادهای میکند که آغوز نامیده میشود. این مایع به رنگ زرد لیمویی است که تا 10 روز هم از غلظت آن کاسته میشود و هم با تغییر رنگ به شیر کامل تبدیل میشود. در مادر شیرده به راحتی روزانه حدود 600 سی سی شیر تولید میشود. شیر مادر بیشترین ویتامینها را در خود دارد اما فاقد ویتامین K بوده و مقدار ویتامین D آن نیز قابل توجه نیست. افزایش وزن مادر بر افزایش میزان شیر، تاثیری ندارد.
به هنگام شیر دهی ابتدا باید پستانها را با آب و صابون شست و سپس اقدام به شیردهی نوزاد نمود. درد در نوک پستانها نیز معمولا به خودی خود و تا 10 روز کاهش مییابد. اما اگر ترکها در نوک پستان عمیق و زیاد باشند بهتر است از شیردوش استفاده شود. در مواردی که این درد با تورم همراه است، کمپرس آب سرد و استفاده از مسکنها توصیه میشود. در این موارد هرگز نباید از داروهای هورمونی و یا غیره برای قطع شیردهی استفاده شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد دوران شیر دهی روی لینک کلیک فرمایید.

بانوانی که به نوزاد خود شیر نمیدهند، پس از گذشت 6 تا 8 هفته از زایمان ، پریود میشوند و تخمک گذاری ظرف مدت 7 هفته رخ میدهد. لذا زنانی که در این دوره فعالیت جنسی دارند باید حتما پیشگیری از بارداری را آغاز کنند. در بانوانی که شیر میدهند ممکن است تخمکگذاری و پریود سه و گاه تا 18 ماه به تاخیر بیفتد. به طور کلی میتوان 3 هفته پس از زایمان، فعالیت جنسی را از سر گرفت. نزدیکی زود هنگام، بویژه در زنانی که به نوزاد خود شیر میدهند، معمولا دردناک و ناخوشایند است.

انرژی از دست رفته در نیمی از زنان طی 6 هفته بازگشته و به سطح پیشین و نرمال خود میرسد. زنانی که بصورت طبیعی زایمان میکنند از آنهایی که به شیوه سزارین فرزند خود را به دنیا آوردهاند، سریعتر انرژی خود را باز مییابند.
گاه بانوان پس از زایمان دچار گرگرفتگی میشوند. خصوصا در شب و یا در کسانی که به میگرن مبتلا هستند، سردردها آغاز میشود. هر دو این علائم نتیجه افت ناگهانی سطح هورمون استروژن و جداشدن جفت از رحم هستند.
برای تسکین درد ناشی از بخیه در ناحیه تناسلی استفاده از یک کمپرس سرد توصیه میگردد. گاه در اثر زایمان هموروئید و درد آن نیز شدت مییابند که جهت درمان آن استفاده از بیحسکنندههای موضعی و نشستن در لگن یا وان آبگرم توصیه میشود.
در مواردی پس از زایمان، درجاتی از افسردگی پس از زایمان دیده میشود که نتیجه عوامل متعددی چون هیجان و ترس تجربه شده حین زایمان، درد، خستگی به دلیل کمبود خواب، اضطراب و نگرانی در مورد توانایی نگهداری از نوزاد و همچنین نگرانی از وضعیت جسمانی و تغییرات فیزیکی است. این افسردگی معمولا به خودی خود کاهش یافته و با گذشت ده روز برطرف میشود، اما در صورت تداوم، مشاوره با متخصص ضروری است.